انواع ملات گچ و ويژگي هاي گچ
فرآوري گچ:
فراوري يا پخت گچ ، تبخير همه ي آب شيميايي يا بخشي از اب شيميايي سولفات كلسيم آبدار است. سنگ گچ در گرماي كم پخته مي شود و جنس آن به گرماي پختش بستگي دارد.
انواع كوره هاي گچ پزي:
1- كوره هاي چاهي يا تنوره اي: اين نوع كوره ها قديمي ترين نوع كوره هاي گچ پزي محسوب مي شوند.
سنگ گچ را در آن مي چينند و تن كوره را آتش مي كنند تا گچ بپزد. به دليل اين كه حرارت كوره قابل كنترل نيست ، همه نوع گچ ساختماني از معمولي تا تشنه (انيدريت)، سوخته و سنگ گچ تجزيه شده در آن يافته مي شود.
2- كوره هاي تاوه اي: سنگ گچ را در سنگ شكن به كلوخه هاي كوچك تبديل و سپس آسياب مي كنند تا پودر شود.اين گرد را در تاوه هاي بزرگ گرما مي دهند.(مانند بو دادن تخمه و آجيل) و گرد سنگ را به طور پيوسته هم مي زنند تا به صورت يكنواخت بپزد.
1-آتشخانه 2- كانال دور تاوه گچ پزي 3- انبار گرد سنگ گچ 4- دستگاه در تاوه 5- دري چه بيرون ريختن گرد گچ
3-كوره دوار (گردنده خفته): كار اين كوره ها پيوسته است. سنگ گچ كلوخه شده را درون استوانه اي خفته از جنس فولاد، كه نصبت به محور افق چهار درصد شيب دارد، مي ريزند تا حرارت ببيند. سپس از طرف ديگر سنگ گچ پخته شده بيرون مي آيد. سنگ گچ پخته شده را، براي رسيدن به نرمي مورد نظر، آسياب مي كنند و سپس مورد استفاده قرار مي دهند.
با توجه به گرماي كمي كه براي پخته شدن سنگ گچ لازم است گاهي آن را روي كوره هاي آجر پزي نيز مي پزند.
1- كلوخه سنگ گچ به كوره ريخته مي شود
2- آتشخانه
3- گاز داغ به دور كوره گردنده دميده مي شود و از آن جا به درون كوره وسپس به دودكش مي رود
درون كوره
4- مه بخار آب كه از سنگ گچ برخاسته مكيده مي شود
5- هواي تازه به كوره دميده مي شود
6- كلوخه ي گچ پخته از كوره بيرون مي ريزد.
زمان گرفتن ملات گچ:
زمان گرفتن گچ كارخانه اي معمولي در ايران 9 تا 10 دقيقه است، اما با افزودن جسم هاي كاني،گياهي و دامي به گرد گچ ، مي توان زمان گرفتن آن را كنترل نمود و آن را تندگير يا كندگير كرد.
گچ مرمري يا مرمر مصنوعي:
اين نوع گچ براي استفاده در جاهاي نمناك مانند آبريزگاه، نماي بيروني بنا ها مصرف مي شود.
براي تهيه گچ مرمري سنگ گچ رادر گرماي c300 مي پزند و آسياب مي كنند.اين گرد رادر محلول زاج خمير مي كنند.پس از گرفتن و سخت شدن مجددا آن را در گرماي c500 آسياب مي كنند ، آنگاه به مصرف مي رسانند. رنگ گچ مرمري سفيد است. ملات اين گچ پس از گرفتن سخت تر مي شود و داراي تابي بيشتر از ملات گچ ساختماني معمولي است. براي اندود كاري فضاهاي مرطوب علاوه بر گچ مرمري مي توان از ملات گچ و آهك هم استفاده نمود.
ويژگي هاي گچ:
1- وزن مخصوص گچ كيسه اي t/m 2/1 است.
2- رنگ گچ ساختماني سفيد است و سطح پوشيده شده ي با آن را مي توان با رنگي لعابي يا پلاستيكي يا روغني رنگ كرد. در دوره صفويه به ملات گچ رنگ اضافه مي كردند و آندود رنگي پس از خشك شدن رنگش باقي مي ماند.
3- گچ گرما و صدا را پخش نمي كند و در برابر آتش سوزي مقاوم است. ملات گچ يخ نمي زند و مي توان در سرماي زير ده درجه سانتي گراد در كار در كار بناي از آن استفاده كرد.
4-با اضافه كردن افزودني ها مانند نمك طعام، گرد آهك و سريش مي توان زمان گيرايش گچ را سريعتر نموده يا آن را به تاخير انداخت.
5-ملات گچ ساختماني هنگام گرفتن يك درصد حجمش زياد مي شود و همه ي سوراخ هاي ريز پوسته رومالي پر مي شود. از اين رو مي توان سطح هاي بزرگ را بدون اين كه ترك بخورد اندود كرد.
6-سطح بيروني گچ چون پوك نيست و سوراخ ندارد قارچ نمي زند و حشره در آن لانه نمي كند . گچ در برابر نفوذ رطوبت ضعيف است و اگر اين پوسته آب بمكد و آب به آستر برسد گچ طبله مي كند و بايد آن را كند و دوباره تجديد نمود.
7-ملات گچ با فلزات ، سولفات درست مي كند. از اين رو در پوشش هاي طاق ضربي براي پيشگيري بايد تيرآهن را به خوبي با ضد زنگ رنگ كرد.
مصارف گچ:
مصارف گچ زياد است و از گچ ريزي براي پياده كردن نقشه ساختمان تا ساختن انواع ملات هاي گچي و سفيد كاري ، سنگ كاري ، مجسمه سازي ، گچ بري ، اجراي ابزار هاي گچي و صنعت سيمان سازي استفاده مي كنند.
ساختن ملات گچ:
براي ساختن ملات هاي گچ ، گچ و خاك و ماسه و يا هر نوع ملات گچي ديگر ، مانند ملات آجر كاري شومينه (تركيب گچ ، خاك نسوز ، سيمان و آب) ، بايد گرد آن ها را در آب پاشيد تا تا روي همه ي دانه هاي آن آب اندود شود،سپس آن را بايد خوب هم زد تا مورد استفاده قرار گيرد.
ملات گچ ، زودگير است و به همين دليل سطح هاي بزرگ را نمي توان به صورت صاف و بدون موج سفيد كاري كرد.
يكي از راه حل ها براي پيشگيري از ايجاد موج روي سطوح وسيع ، كه از گذشته به جاي مانده ، قاب سازي و گچ بري است. گچ بري هاي به جاي مانده از زمان اشكانيان ،ساسانيان و دوران اسلام نمونه هايي از اين دوران است .
مقدار آبي كه براي يك كيلو گرم گچ لازم است تا تبديل به ملات شود از نظر تئوري بيست درصد وزن آن است (2/0 ليتر). اما براي اين كه شكل پذيري بهتري در ملات به وجود آيد و كارگران مجال كار كردن با آن را داشته باشند حدود 70 تا 80 درصد وزن گچ به آن آب اضافه مي كنند. و دراين صورت بخشي از منافذ آن ، به دليل ازدياد حجم گچ ، پر مي شود ولي بخش ديگر به صورت فضاهاي خالي باقي مي ماند.
انواع ملات هاي گچ :
گچ را مي توان به صورت اندود روي ديوار يا ملات در طاق هاي خشتي يا آجري به كار گرفت. انواع ملات ها و اندود گچي به شرح زير است:
ملات گچ و خاك : گچ و خاك يكي از پر مصرف ترين ملات هاي زودگير در ساختمان سازي است كه در آن از خاك و پودر گچ به نسبت يك به يك (يعني 50٪خاك رس با 50٪ گچ ) استفاده مي شود. البته ، با توجه به زود گيرتر يا ديرگير بودن گچ ،ميزان خاك كم تر يا بيش تر از 50٪ مي شود. هر چه ملات گچ و خاك زودگيرتر يا به اصطلاح تيز تر باشد خاك مورد استفاده در اين ملات كم تر مي شود.
خاك موجود در ملات آن را شكل پذير (پلاستيك)، دير گير و از نظر اقتصادي ارزان مي نمايد.
استفاده از ملات گچ و خاك در محل هاي خيلي مرطوب مجاز نيست، زيرا به سرعت رطوبت هوا را مي گيرد و طبله مي كند.
به علت زود گير بودن ملات گچ و خاك بايد آن را به ميزان كم ساخت و به مصرف رساند.
ملات گچ : در صورت نياز به سفيد كاري اتاق ها ،سالن ها يا فضاهاي ديگر ، يا چنان چه نياز به ملات زودگير تر از گچ و خاك باشد، از ملات گچ استفاده مي شود. در سنگ كاري ها، سنگ به صورت موقت توسط ملات گچ نگهداري مي شود تا بتوان پشت پلاك ها را دوغاب ماسه و سيمان ريخت.
ملات گچ مرمري : براي اندود كاري در جاهاي مرطوب و مكان هايي كه در معرض آب و رطوبت و شست و شو قرار دارند از ملات گچ مرمري استفاده مي شود. ملات گچ مرمري ، پس از گرفتن، سخت تر و مقاوم تر از ملات گچ ساختماني است. طرز ساخت آن شبيه ملات گچ و خاك است.
ملات گچ و ماسه : اين ملات را از اختلاط گچ و ماسه، در جاهايي كه ماسه بادي زياد است ، درست مي كنند. قطر درشت ترين دانه ماسه نبايد از دو ميلي متر بيشتر باشد .
گچ كشته : به علت زود گير بودن گچ نمي توان سطوح وسيع را به صورت يك دست و يك نواخت با آن اندود كرد. بنا بر اين به منظور صيقلي كردن سطوح اندود شده،روي آن را گچ كشته مي كشند. ضخامت گچ كشته نبايد از يك ميليمتر بيشتر باشد. براي ساختن گچ كشته گرد آن را وارد آب مي كنند و با دست هم مي زنند و مالش مي دهند تا به هنگام سفت شدن مانع از ايجاد كريستال شود. در سال هاي گذشته رنگ كردن ديوارها مرسوم نبوده و با اضافه كردن سريش به ملات گچ آن را به گونه اي تهيه مي كردند كه هنگام تكيه دادن به ديوار لباس ها سفيد نشوند.